Βήματα προσφύγων γυναικών για ένα καλύτερο μέλλον – μαθήματα ελληνικών
“Women’s Steps Into the Future” - ένα πρόγραμμα σε εξέλιξη…
Η “Σχεδία στην πόλη” από τον Οκτώβριο του 2020 υλοποιεί το έργο “Women’s Steps Into the Future” στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος “Faces of Migration” – DEAR programme.
Κύριος σκοπός του έργου είναι η ενδυνάμωση γυναικών προσφύγων και μεταναστριών που αιτούνται άσυλο μέσα από στοχευμένες δράσεις:
- Μαθήματα ελληνικής γλώσσας
- Εργαστήρια ανάπτυξης δεξιοτήτων
- Εργαστήρια εκμάθησης ραπτικής.
Επίσης προβλέπονται: παράλληλα εργαστήρια παιδαγωγικής υποστήριξης και δημιουργικής απασχόλησης για τα παιδιά των μητέρων προσφύγων και δύο ανοιχτές δράσεις στην τοπική μας κοινότητα.
Το πρόγραμμα υλοποιείται με την υποστήριξη της ActionAid Hellas.
Για την υλοποίηση του έργου συνεργαζόμαστε με τις οργανώσεις: INTERSOS HELLAS, NAOMI- Ecumenical Workshop for Refugees, Solidarity Now, Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης – ΟΙΚΟΠΟΛΙΣ, Κέντρο Παιδαγωγικής Υποστήριξης Παιδικών Χωριών SOS Πλαγιαρίου Θεσσαλονίκης, Arbeiter Samariter Bund-Greece (ASB).
Οι ιδιαίτερες συνθήκες λόγω της υγειονομικής κρίσης του COVID 19 ανέδειξαν νέες ανάγκες και προκλήσεις στις οποίες έπρεπε να ανταποκριθούμε και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Σήμερα καταφέραμε αυτό που στην αρχή μας ήταν αδιανόητο: να υλοποιήσουμε μεγάλο μέρος των μαθημάτων διαδικτυακά, παρά τις πολλές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε.
Η θέληση και υπομονή των ίδιων των γυναικών που συμμετείχαν ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την πίστη μας στην αξία των μαθημάτων ελληνικής γλώσσας.
Η σημασία εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας από πρόσφυγες και μετανάστες/τριες
Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα ενδυνάμωσης των προσφύγων και ένα βήμα επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης, ένταξης και ενεργούς συμμετοχής στην τοπική κοινωνία.
Η επιστημονική έρευνα μας δείχνει ότι η εκμάθηση και κατανόηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής βοηθά καθοριστικά τους πρόσφυγες και μετανάστες/τριες που αιτούνται άσυλο και που, εκ των πραγμάτων, θα παραμείνουν στη χώρα που τους φιλοξενεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η συμβολή αυτή αφορά όλες τις πλευρές της ζωής τους, από το να μπορούν να ανταποκριθούν στις πρακτικές καθημερινές ανάγκες έως την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη.
Σύμφωνα με έρευνες η άγνοια της επίσημης γλώσσας της χώρας υποδοχής συνδέεται άμεσα με τον κοινωνικό αποκλεισμό, την αναπαραγωγή κοινωνικών διακρίσεων και την εμφάνιση ρατσιστικών (Τσιάκαλος, 2002,σελ. 215-218 & Κογκίδου, Τρέσσου, Τσιάκαλος, 1997, σελ.145).
Η ανάγκη εκμάθησης της επίσημης γλώσσας της χώρας υποδοχής γίνεται ακόμα πιο έντονη ανάγκη όταν πρόκειται για γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστριες που συχνά είναι περισσότερο ευάλωτες και κινδυνεύουν από κοινωνική περιθωριοποίηση.
Οι γυναίκες πρόσφυγες συχνά προέρχονται από πολιτισμικά περιβάλλοντα με διαφορετικά στερεότυπα φύλου και με διαφορετικούς κώδικες συμπεριφοράς. Αυτό συχνά τις οδηγεί στο να έχουν λιγότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης, ιδιαίτερα οι γυναίκες που είναι μητέρες. Ακόμα περισσότερο παρατηρήσαμε ότι συμβαίνει στις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (άνω των 40 ετών).
Από την εμπειρία μας στο πρόγραμμα επιβεβαιώθηκε πόσο σημαντικό ήταν να μάθουν να μιλούν τη γλώσσα γυναίκες που ζούσαν αρκετό καιρό στην Ελλάδα (τουλάχιστον 1 χρόνο) αλλά δεν είχαν ως τώρα παρακολουθήσει οργανωμένα μαθήματα ελληνικών.
Αν και αρκετό καιρό στην Ελλάδα δεν είχαν την ευκαιρία να μάθουν ελληνικά και αυτό τις έκανε να αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένες και να δυσκολεύονται σε πολλά επίπεδα.
Απλές συναλλαγές στην αγορά, μετακίνηση στην πόλη, συνεννόηση με κοινωνικές υπηρεσίες, επίσκεψη σε γιατρό ή νοσοκομείο, εύρεση εργασίας, ενημέρωση από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου που φοιτούν τα παιδιά τους.
Απλές στιγμές της καθημερινότητας που έπρεπε να ανταπεξέλθουν. Και βέβαια δεν ήταν εφικτό να έχουν κοντά τους διερμηνέα για να της βοηθά.
Το ζητούμενο λοιπόν από τις γυναίκες πρόσφυγες ήταν να μπορέσουν να αποκτήσουν με γρήγορα βήματα βασικές γνώσεις ελληνικών ώστε να πετύχουν μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία στις καθημερινές τους συναλλαγές.
Προκλήσεις της διαδικτυακής εκπαίδευσης - μάθηση μετ’ εμποδίων
Το πρόγραμμα μαθημάτων ελληνικής γλώσσας σχεδιάστηκε με βάση:
- τις υπάρχουσες γλωσσικές γνώσεις που είχαν και
- το χρονικό διάστημα που είχαμε στη διάθεσή μας για την υλοποίηση του κύκλου μαθημάτων που ήταν συνολικά 120 ώρες.
Εξ αρχής ο προγραμματισμός μας προέβλεπε 2 ομάδες:
- Αραβόφωνες γυναίκες
- Φαρσόφωνες γυναίκες
Επίσης προβλεπόταν η σταθερή παρουσία διερμηνέα/πολιτιστικού διαμεσολαβητή. Κάθε ομάδα θα παρακολουθούσε σε εβδομαδιαία βάση έναν κύκλο μαθημάτων 60 ωρών.
Από την έναρξη του έργου (Οκτώβριος 2020) μέχρι σήμερα έχουν πάρει μέρος στα μαθήματα συνολικά 27 γυναίκες από χώρες καταγωγής: Αφγανιστάν, Ιράν, Συρία, Ιράκ και Σομαλία.
Δεν παρακολούθησαν όλες οι συμμετέχουσες με την ίδια συνέπεια εξαιτίας κυρίως τεχνικών δυσκολιών που αντιμετώπιζαν στα μαθήματα τηλεκπαίδευσης. Μέσω της εφαρμογής WhatsApp είχαν τη δυνατότητα να παίρνουν εκπαιδευτικό υλικό με ασκήσεις ώστε να μην χάνουν την επαφή. Ευελπιστούμε ότι θα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε ξανά τα μαθήματα δια ζώσης και να καταφέρουμε να καλύψουμε, όσο είναι δυνατόν, τα κενά μάθησης που ανέκυψαν.
Η διαδικασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έδειξε πολύ έντονα τις δυσκολίες και τις ανισότητες στην εκπαιδευτική διαδικασία τόσων των ενήλικων προσφύγων όσο και των παιδιών τους.
Οι δυσκολίες που εντοπίσαμε ήταν: έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού, αδυναμία σύνδεσης μέσω internet, δυσκολία στην κατανόηση της διδακτέας ύλης.
Επίσης το διάστημα που τα μαθήματα είναι εξ αποστάσεως δεν υπάρχει δυνατότητα για τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών, ώστε οι μητέρες να συμμετέχουν στο μάθημα απρόσκοπτα.
Λίγα λόγια για τα σχέδια μαθημάτων
Τα σχέδια μαθημάτων περιλαμβάνουν, μέχρι σήμερα, τις εξής ενότητες:
- Εισαγωγή
- Βασικές εκφράσεις και ερωταπαντήσεις
- Λεξιλόγιο σχετικό με την τάξη
- Εισαγωγή στην προσωπική αντωνυμία στον ενικό
- Εισαγωγή στο οριστικό άρθρο και τα γένη των ουσιαστικών στον ενικό αριθμό
- Το ρήμα «είμαι» και βασικά ρήματα στον ενικό του Ενεστώτα ενεργητικής φωνής
- Ελληνικό αλφαβητικό σύστημα
- Συστάσεις
- Παρουσίαζω τον εαυτό μου και ζητώ πληροφορίες
- Ρήματα α’ και β’ συζυγίας
- Προσωπική αντωνυμία
- Ερωτηματική αντωνυμία
- Προθέσεις
- Άρνηση – ερώτηση
- Συμπλήρωση στοιχείων σε υπεύθυνη δήλωση
- Πληθυντικός ευγενείας
- Οικογένεια
- Περιγράφω την οικογένειά μου
- Ρήματα α’ και β’ συζυγίας στον Ενεστώτα της ενεργητικής φωνής
- Λεξιλόγιο σχετικό με την οικογένεια
- Προθέσεις
- Κτητική αντωνυμία
- Επανάληψη
- Μετακίνηση
- Ζητώ οδηγίες και περιγράφω διαδρομές
- Επιρρήματα τόπου
- Λεξιλόγιο σχετικό με την μετακίνηση
- Αριθμοί
- Η ώρα
- Οι μέρες της εβδομάδας και οι μήνες του χρόνου
- Εισαγωγή στον απλό Μέλλοντα
- Καθημερινότητα
- Περιγράφω την καθημερινότητα μου
- Λεξιλόγιο σχετικό με την καθημερινότητα
- Επανάληψη ενεργητικής φωνής
- Εισαγωγή στην παθητική φωνή
- Ερωτηματική αντωνυμία
- Διατροφή
- Ζητώ από τους άλλους, εκφράζω αρέσκεια/προτίμηση-δυσαρέσκεια, ζητώ πληροφορίες για την ώρα του φαγητού και τον τόπο
- Λεξιλόγιο σχετικό με τη διατροφή και την κουζίνα
- Τα τρία γένη των ουσιαστικών
- Ενικός και πληθυντικός αριθμός στην ονομαστική πτώση
- Εισαγωγή στις πτώσεις σε ενικό και πληθυντικό αριθμό
- Εισαγωγή στα επίθετα
- Ερωτηματική αντωνυμία
- Αγορές
- Βασική επικοινωνία με πωλητή/-τρια
- Φτιάχνω λίστα αγορών
- Λεξιλόγιο σχετικό με τα ρούχα και τα είδη προσωπικής υγιεινής
- Χρώματα
- Ερωτηματική αντωνυμία
- Υγεία
- Περιγράφω απλά ένα πρόβλημα υγείας, ζητάω βοήθεια και επικοινωνώ με το γιατρό μου
- Λεξιλόγιο σχετικό με την περιγραφή ενός προβλήματος υγείας, τα μέρη του σώματος, τις ιατρικές ειδικότητες και το φαρμακείο
- Εισαγωγή στην προστακτική
- Εισαγωγή στην υποτακτική
Παρατηρήσεις από την εκπαιδεύτρια μας…
Οι μαθήτριες συνολικά επιδεικνύουν έντονο ενδιαφέρον για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και αντιλαμβάνονται τη σημασία της αναφορικά με την κοινωνική τους ένταξη. Όσον αφορά τις ανάγκες τους, αυτές διαφέρουν λόγω του μεγάλου ηλιακού εύρους - παρά την σχετική ομοιογένεια με βάση τη μητρική γλώσσα και το φύλο.
Αρχικά, έμφαση έχει δοθεί στην προσπάθεια κάλυψης βασικών επικοινωνιακών τους αναγκών σε προφορικό επίπεδο. Ωστόσο, προσοχή δόθηκε και σε δεξιότητες γραμματισμού, ώστε να μπορούν να συμπληρώνουν τα προσωπικά τους στοιχεία σε έγγραφα και να αναγνωρίζουν το περιεχόμενο πινακίδων. Με την πάροδο των μηνών, στη βάση του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος των μαθητριών, αλλά και της προόδου τους, έγιναν προχωρήματα και σε επίπεδο γραμματικής.
Στην πρώτη φάση, τα σημεία που συνολικά δυσκόλεψαν τις μαθήτριες αφορούσαν στην κατάκτηση του γραμματισμού. Έκτοτε έχει σημειωθεί πρόοδος – παρά της δυσκολίες της τηλεκπαίδευσης στα πλαίσια των μέτρων περιορισμού της πανδημίας, όπως περιγράφηκαν παραπάνω. Ακόμη, τα μέτρα περιορισμού της πανδημίας δεν είχαν μόνο επίπτωση στο μάθημα καθαυτό, αλλά και στις ευκαιρίες που είχαν οι γυναίκες εώς τώρα να εξασκήσουν τις δεξιότητές τους στην ελληνική γλώσσα σε αυθεντικές συνθήκες. Ιδιαίτερη δυσκολία αντιμετώπισαν οι μαθήτριες, οι οποίες δεν γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή στη μητρική τους γλώσσα. Ειδικά για το τμήμα των αραβόφωνων γυναικών αντιμετωπίσαμε πιο έντονες δυσκολίες οργάνωσης των μαθημάτων.
Για τον σκοπό αυτό σχεδιάσαμε ένα μικρό εγχειρίδιο των μαθημάτων σε ψηφιακή μορφή (e-book) και σε εκτυπώσιμη μορφή ως ένα επιπλέον εκπαιδευτικό εργαλείο.
Αντί επιλόγου…
Αυτό που επισημαίνουμε από την έως τώρα εμπειρία μας είναι το αμείωτο ενδιαφέρον για μάθηση, το πείσμα και η επιμονή των γυναικών που γνωρίσαμε αλλά και των παιδιών τους.
Από την πλευρά της εκπαιδευτικής μας ομάδας ήταν εξίσου μια δυνατή εμπειρία που υφάνθηκε βήμα-βήμα, καθώς γνωριζόμασταν καλύτερα. Κι αυτό μας έχει δώσει ένα ισχυρό κίνητρο ώστε να συνεχίσουμε τον κύκλο μαθημάτων και δια ζώσης, μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν, ακόμα και μετά την τυπική λήξη του έργου.
Η εκπαίδευση των προσφύγων και μεταναστών αποτελεί την προϋπόθεση μιας δημιουργικής διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης και της ειρηνικής συνύπαρξης σε ένα πλαίσιο σεβασμού και αποδοχής που θα νικήσει στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Επιμέλεια – παρουσίαση κειμένων
Σοφία Αβραμίδου, φιλόλογος, υπεύθυνη μαθημάτων ελληνικής γλώσσας στο έργο "Women’s Steps Into the Future”.
Αργυρώ Σκίτσα, φιλόλογος, συντονίστρια δράσεων - Σχεδία στην πόλη
Πηγές εκπαιδευτικού υλικού:
- Εντάξει - Μετάδραση
- Γέφυρες – ΚΑΝΕΠ - ΓΣΕΕ
- Μικρό λεξικό βασικής επικοινωνίας - Μετάδραση
- Εγχειρίδιο εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας σε μετανάστες και πρόσφυγες - Σινιάλο
- Εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσας Α1 – ΙΝΕΕ - Οδυσσέας
- Νέα ελληνικά για ξένους - ΣΝΕΓ
- Ελληνικά για πρόσφυγες, Υποστηρικτικό υλικό για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας, Από τη θεωρία στην πράξη: Σχεδιάζοντας ένα γλωσσικό μάθημα, Διαχείριση διδακτικού υλικού και ανάπτυξη δεξιοτήτων- ΣΝΕΓ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αβραμίδου, Β. (2014). Διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας στο σχολείο: Μια εμπειρική έρευνα. Περιοδικό Πολύδρομο, Τεύχος 7ο , 18.
Αθανασίου, Λ. (2001). Γλώσσα- Γλωσσική επικοινωνία και διδασκαλία στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ιωάννινα: Πανεπιστημιακές εκδόσεις (Γ’ έκδοση).
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Ά. (2003). Η μορφολογική δομή της νέας ελληνικής και η διδακτική της. Γλωσσολογία,15, Πρακτικά ημερίδας: Η νέα Ελληνική ως ξένη γλώσσας (σ. 25-34). Αθήνα
Ανδρεάδου, Ε., Κοκκαλιάρη, Ε., Μοκαΐτη, Φ., (2014). Η ελληνική γλώσσα σε πολύγλωσσα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Επιστημονικό Συμπόσιο.
Ανδρεάδου, Ε., Κοκκαλιάρη, Ε., Μοκαϊτη, Φ., (2014) Η ελληνική γλώσσα σε πολύγλωσσα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, Διδακτικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, Σχεδιασμός και υλοποίηση Project για δίγλωσσα παιδιά προσχολικής ηλικίας βασισμένο στο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο στο Επιστημονικό Συμπόσιο.
Ανδρούσου, Α., Ασκούνη, Ν., Μάγος, Κ., Χρηστίδου-Λιοναράκη, Σ. (2001). Εκπαίδευση: Πολιτισμικές Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες, Εθνοπολιτισμικές Διαφορές και Εκπαίδευση, Πάτρα: ΕΑΠ (Β’ τόμος).
Ανδρούσου, Α. (2004). Πρόλογος. Στο ΕΑΔΑΠ (Επιμ.), Μαζί. Παιδαγωγοί και γονείς στο διαπολιτισμικό σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Ζολώτα, Ι. (2010). Ο ρόλος της γλώσσας της χώρας υποδοχής στη διαδικασία ένταξης των μεταναστών: έρευνα σε μετανάστες στην Πάτρα. Διπλωματική εργασία. Πάτρα: 90 Πανεπιστήμιο Πατρών.
Κογκίδου, Δ., Τρέσσου, Ε. & Τσιάκαλος, Γ. (1997) Κοινωνικός αποκλεισμός και εκπαίδευση. Η περίπτωση γλωσσικών μειονοτήτων στην δυτική Θεσσαλονίκη. Στο Ε. Σκούρτου (Επιμ.), Θέματα διγλωσσίας και εκπαίδευσης. Αθήνα: Νήσος.
Μήτσης, Ν. (2003). Στοιχειώδεις αρχές και μέθοδοι της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας. Εισαγωγή στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας. Αθήνα: Gutenberg.
Μοσχονάς, Σ. (2003). Πριν από τη διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Στο Θεοφανοπούλου-Κοντού Δ., Λασκαράτου Χ., Σηφιανού Μ., Γεωργαφέντης Μ., Σπυρόπουλος Β. (Επιμ.), Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία: Μελέτες αφιερωμένες στην Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton (σελ. 87-107). Αθήνα: Πατάκης.
Μπερερής, Π. (2001), στο: H διαπολιτισμική εκπαίδευση στο δημοτικό σχολείο. Επιστημονικό Βήμα, τ. 9 – Μάιος 2008.
Μπερερής, Π. (2001). Για μια διαπολιτισμική εκπαίδευση σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Αθήνα: Apiroshora.
Νάσκου – Περάκη, Μ., (1992). Δικαιώματα και υποχρεώσεις στα πλαίσια της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων: Γενική θεώρηση. 91 Κοινωνική Εργασία, 26.
Τσιάκαλος, Γ. (2002). Η υπόσχεση της Παιδαγωγικής. Αθήνα: Παρατηρητής.
Τσοκαλίδου Ρ., (2005), Η αφανής διγλωσσία στο ελληνικό σχολείο, Δεδομένα Επιτόπιας Έρευνας, Άρθρο δημοσιευμένο στο περιοδικό Επιστήμες της Αγωγής (Δίγλωσσοι μαθητές στα ελληνικά σχολεία: Διδακτικές Προσεγγίσεις και θεωρητικά ζητήματα), Θεματικό Τεύχος 2005.
