Προσεγγίζοντας την έννοια του εθελοντισμού

Τα μέλη της «Σχεδίας στην πόλη» συμμετέχουμε σε εθελοντικές δράσεις πολλά χρόνια. Είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε εμπειρίες και γνώσεις με φορείς, οργανώσεις, εκπαιδευτές και εθελοντές σε διαφορετικές δομές τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Καταγράψαμε λοιπόν ενδεικτικά το παρακάτω ενημερωτικό υλικό θέλοντας να μοιραστούμε απόψεις, θέσεις και προβληματισμούς.

Ο εθελοντισμός στις σύγχρονες κοινωνίες

Ο εθελοντισμός αποτελεί μια εκδήλωση κοινωνικής συμπεριφοράς όπου το άτομο χωρίς το κίνητρο της υλικής ανταμοιβής προσφέρει τον ελεύθερο του χρόνο για ένα κοινωφελή σκοπό είτε με δική του πρωτοβουλία είτε στο πλαίσιο μιας ομάδας ή φορέα. Ο εθελοντισμός έρχεται, με άλλα λόγια να αντισταθμίσει την τάση που επικρατεί στις σύγχρονες κοινωνίες να αξιολογούνται όλα σύμφωνα με την χρηματική τους αξία. Ο σύγχρονος εθελοντισμός προχωρά πέρα από τις παραδοσιακές του μορφές (φιλανθρωπία, αλληλοβοηθητικά σωματεία) και περικλείει μια δυναμική ενεργή συμμετοχή των εθελοντών που εμπλέκονται σε φορείς ή οργανώσεις.

Οι ιδιαιτερότητες που μπορούμε να επισημάνουμε αφορούν:

την οργανωτική του μορφή: επιδίωξη και από την πλευρά των οργανώσεων μεγαλύτερης κοινωνικής επαγγελματικότητας (π.χ. κατάρτιση εθελοντών).
τον τρόπο παρέμβασης που συνδυάζει τόσο τους παραδοσιακούς τρόπους όπως την οικονομική και υλική βοήθεια σε άτομα/ομάδες που χρήζουν βοήθειας όσο και νέους τρόπους με προγράμματα εθελοντικής εργασίας και πιο δημιουργικές και δυναμικές κοινωνικές παρεμβάσεις.
τους τομείς παρέμβασης που αφορούν θέματα όπως καταπολέμηση της φτώχειας, βοήθεια σε άτομα με αναπηρίες ή άλλες δυσκολίες, υποστήριξη προσφύγων και μεταναστών, κακοποιημένων παιδιών και γυναικών, προστασία του περιβάλλοντος, ανθρώπινα δικαιώματα, προστασία καταναλωτή κ.α..
τα κοινωνικά κίνητρα των εθελοντών/ντριών που όλο και λιγότερο έχουν να κάνουν με την φιλανθρωπία.
την πολιτική διάσταση που απουσίαζε από παλιότερες μορφές εθελοντισμού ενώ σήμερα εκφράζεται πιο δυναμικά.

Ο εθελοντισμός στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η εθελοντική προσφορά δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη όσο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες κι αυτό οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες όπως:

αλλαγές στον τρόπο ζωής
διαμόρφωση αξιών με έμφαση στον ατομικισμό και στην απόκτηση υλικών αγαθών
εργασιακή ανασφάλεια
έλλειψη ευαισθητοποίησης σε κοινωνικές δράσεις
έλλειψη ενημέρωσης για δυνατότητες / ευκαιρίες για εθελοντική δράση
έλλειψη προγραμματισμού για ουσιαστική εθελοντική συμμετοχή από την πλευρά φορέων και μη κυβερνητικών οργανώσεων

Παρ όλα αυτά τις δύο τελευταίες δεκαετίες η παρουσία του οργανωμένου εθελοντισμού γίνεται όλο και πιο αισθητή. Χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της παρουσίας είναι η αύξηση του αριθμού οργανώσεων, η υποστήριξη οργανώσεων και η υλοποίηση προγραμμάτων μέσα από την Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (Ευρωπαϊκά προγράμματα για τη ΝΕΟΛΑΙΑ) καθώς και η αφύπνιση του επιστημονικού ενδιαφέροντος για το θέμα. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η κουλτούρα της προσφοράς, του εθελοντισμού και η κοινωνική διάσταση του αλτρουισμού και της αλληλεγγύης επανέρχονται – παρά τις πολλαπλές δυσκολίες- στα «σύγχρονα συστήματα ευημερίας» και οι πολίτες μπορούν εν δυνάμει να βρουν τρόπους δημιουργικής και ουσιαστικής κοινωνικής εθελοντικής προσφοράς.

ethelontismos

Ο Εθελοντισμός στην πράξη

Τι σημαίνει είμαι εθελοντής/ντρια;

Προσφέρω
Βοηθάω κάποιον που έχει ανάγκη
Συμβάλλω στην προσπάθεια για μια πιο δίκαιη κοινωνία
Αποκτώ εμπειρίες
Γνωρίζω ανθρώπους – επικοινωνώ - σέβομαι
Αισθάνομαι χρήσιμος/η
Συμπονώ - συμπάσχω
Μοιράζομαι
Συμπαραστέκομαι

Εθελοντής/ντρια είναι αυτός/ή που παρέχει τις υπηρεσίες του/της χωρίς χρηματικό αντίτιμο, με δική του/της βούληση, συνήθως υποστηρίζοντας τις δράσεις μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, ενός φορέα, μιας ομάδας, μιας κοινότητας κ.α.

Τι δεν είναι εθελοντισμός

Η απλήρωτη εργασία (στο πλαίσιο επαγγελματικών ρόλων και όταν αντικαθιστά εργαζομένους)
Οι διάφορες μορφές πρακτικής εξάσκησης για τη λήψη πτυχίου ή επαγγελματικής ειδικότητας
Η συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα και επαγγελματικά αθλητικά σωματεία
Η εθελούσια συμμετοχή σε δραστηριότητες που είναι χόμπι και αφορούν αποκλειστικά το προσωπικό μας όφελος και τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα
Η καταναγκαστική εργασία (όταν δηλαδή, μια υπηρεσία προσφέρεται αναγκαστικά με επιβολή και όχι ως ελεύθερη επιλογή)
Η συμμετοχή σε δραστηριότητες εμπορικού, διαφημιστικού και εν γένει κερδοσκοπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο φορέων που δεν είναι μη κερδοσκοπικοί
Η εκμετάλλευση της διάθεσης για κοινωνική προσφορά με σκοπό το κέρδος

Ο εθελοντισμός επίσης διαφοροποιείται από:

Την οικονομική συνδρομή για την υλοποίηση ενός σκοπού.
Τη φιλανθρωπία με την έννοια της παροχής ευκαιριακής υλικής βοήθειας στο πλαίσιο μιας ανισότιμης σχέσης του βοηθού- βοηθούμενου.

Τομείς εθελοντισμού:

Ανθρώπινα δικαιώματα
Ενημέρωση-πρόληψη-ευαισθητοποίηση
Κοινωνική αλληλεγγύη (μετανάστες - πρόσφυγες - άνθρωποι που ζουν σε κατάσταση φτώχειας, κακοποιημένες γυναίκες, θύματα οικογενειακής ή άλλης βίας κ.α.)
Ευπαθείς κοινωνικά ομάδες
Φυσική-Περιβαλλοντική προστασία
Πολιτισμός
Αθλητισμός
Δράσεις για νέους-παιδιά-ηλικιωμένους
Υγεία – Πρόνοια
Προβλήματα τοπικών κοινωνιών
Πολιτική προστασία (σε φυσικές καταστροφές)
Ανθρωπιστική βοήθεια στο εξωτερικό

Ποιοι υλοποιούν εθελοντικές δράσεις;

οργανώσεις (ΜΚΟ)
ομάδες (και σύλλογοι)
πρωτοβουλίες πολιτών / εθελοντών / γειτονιάς
κοινωνικά κινήματα
δίκτυα / άτυπες ομάδες πολιτών

Η «δύναμη» του Εθελοντισμού στις κοινωνίες των πολιτών

Είναι ένας τρόπος παρέμβασης των ενεργών πολιτών στην κοινωνία
Βοηθά στη διάδοση παγκόσμιων αξιών και κανόνων, αρχές και νόρμες, πχ συνήθειες για την προστασία του περιβάλλοντος
Διευκολύνει την άσκηση ορισμένων κοινωνικών δικαιωμάτων
Προσφέρει λόγο στις αδύναμες κοινωνικές ομάδες
Καταδεικνύει κοινωνικές αδικίες και παγκόσμια προβλήματα και αποτελεί μοχλό πίεσης στα κράτη
Συμβάλει στη διάχυση πληροφοριών, παροχή πληροφόρησης και γνώσης, δημοσιοποίηση προβλημάτων και κινητοποίηση της κοινής γνώμης

Τα οφέλη του εθελοντισμού:

Αναγνώριση της προσφοράς
Ανταλλαγή ιδεών, απόψεων και πολιτιστικών στοιχείων
Ανάπτυξη δεξιοτήτων και δυνατοτήτων
Νέες γνωριμίες, νέοι φίλοι
Εργασιακή εμπειρία και δικτύωση

Δικαιώματα του/της εθελοντή/ντριας:

Ο καθένας μας και η καθεμιά μας μπορεί να γίνει εθελοντής/ντρια...

Ο/η εθελοντής/ντρια…

δεν πληρώνεται για την εργασία του/της
επιλέγει ελεύθερα
κάνει καλό στους άλλους
ανήκει σε οργάνωση – φορέα μη κερδοσκοπικό
η ομάδα αυτή δεν υποστηρίζει τη βία

Ο/η εθελοντής/ντρια έχει δικαίωμα:

να βρίσκεται σε ένα ασφαλές & υγιές περιβάλλον
να έχει γνώση για την εργασία που θα παράσχει
να αποφασίζει πότε και πόση ώρα θα διαθέσει
να έχει εκπαίδευση, υποστήριξη, επίβλεψη και καθοδήγηση
να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του/της και να αναπτύσσει πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της ομάδας

Υποχρεώσεις εθελοντή/ντριας:

να σέβεται τις αρχές-κανόνες της ομάδας / φορέα που συμμετέχει
να κάνει όσο πιο καλή δουλειά μπορεί
να έχει συνέπεια σε ό,τι αναλαμβάνει
να έχει συνεργασία με την ομάδα
να έχει σεβασμό προς τους άλλους
να γνωρίζει τι μπορεί να κάνει και τι μπορεί να προσφέρει
να τηρεί τους κανόνες προσωπικών δεδομένων όπως ορίζει η νομοθεσία

Σ'ενδιαφέρει να γίνεις εθελοντής/ντρια στη Σχεδία στην Πόλη;

Συμπερασματικά

Ο Εθελοντισμός στηρίζεται στην ιδέα της κοινωνικής αλληλεγγύης, στις καλές μας προθέσεις, στην συνέπεια και στο σεβασμό. Ως ενεργοί/ές εθελοντές/ντριες σε μια ομάδα χρειάζεται να είμαστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες, να αξιοποιούμε την εμπειρία που αποκτούμε, να αναγνωρίζουμε όσα καταφέρνουμε αλλά και να μαθαίνουμε από τα λάθη μας…

Σαφώς ο εθελοντισμός δεν έρχεται να επιλύσει τα πολυσύνθετα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Αποτελεί όμως ένα μοχλό πίεσης προς τις κυβερνήσεις των κρατών ώστε να αλλάξουν πολιτικές σε ζωτικά θέματα. Για τους πολίτες είναι ένας ενεργός τρόπος παρέμβασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι που αναπτύσσεται πέρα από κάθε είδους σκοπιμότητες. Σε μια αισιόδοξη προοπτική θα λέγαμε ότι οι ενεργοί και ευαισθητοποιημένοι πολίτες αποτελούν την ελπίδα για σημαντικές αλλαγές γύρω μας.

Επιμέλεια
Αργυρώ Σκίτσα
Παιδαγωγός, εμψυχώτρια ομάδας
υπευθ. «Σχεδίας στην πόλη»