Τα παιδιά συναντούν την ιστορία...
Διαβάζοντας για την Σμύρνη,
για τους αποχαιρετισμούς,
για τις παλιές και τις νέες πατρίδες...
Η επέτειος των 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 ξυπνά την ιστορική μνήμη και δίνει ερεθίσματα για αναστοχασμό. Μια μεγάλη διαδρομή 100 χρόνων, άνθρωποι και γεγονότα, αλλαγές και ανατροπές, μετανάστευση και προσφυγικές κρίσεις, εστίες πολέμων και συγκρούσεων από άκρη σε άκρη στον πλανήτη μας... Σαν ποτάμι ανήσυχο ρέει ο χρόνος και οι εποχές και μαζί οι ζωές των ανθρώπων...
Για την Ελλάδα η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 είναι μια περίοδος που έμεινε ζωντανή, ανεξίτηλη στη συλλογική μνήμη μέσα από αφηγήσεις, ξεθωριασμένες φωτογραφίες, κειμήλια, ενθύμια, παραμύθια, γεύσεις και μουσικές...
Δεν είναι παράξενο λοιπόν που ενέπνευσε συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας να γράψουν ιστορίες για αυτή την εποχή. Ιστορίες που αξίζει να διαβάσουμε μαζί με τα παιδιά.
Γιατί είναι στα αλήθεια δύσκολο να μιλάς στα παιδιά για πολέμους, καταστροφές, πόνο, αποχαιρετισμούς και απώλειες. Και αυτή ακριβώς είναι η μαγεία των βιβλίων... Οι λέξεις σμιλεύονται και γίνονται τρυφερές ιστορίες που θα μας ταξιδέψουν μέσα στον χρόνο για να ανακαλύψουμε ξανά την αξία της ειρήνης, της φιλίας, της κατανόησης, της αγάπης, της αλληλοβοήθειας...
Ξεχωρίσαμε και προτείνουμε βιβλία που απευθύνονται κυρίως σε μεγαλύτερα παιδιά αν και σημασία έχει πώς θα αφηγηθείς μια ιστορία...
- Η Μυρτώ και η Σμύρνη των θαυμάτων της Βασιλικής Μαρκάκη και του Ζαμπακίδη Ζήνωνα. Εικονογράφηση: Άννας Τζώρτζη. Αθήνα: Πατάκης, 2022
«Αυτό το καλοκαίρι θα περάσω ζάχαρη!»
Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, το 1921, η Χιωτοπούλα Μυρτώ ετοιμάζεται να επισκεφτεί τους συγγενείς της στη γειτονική Σμύρνη για να περάσει το καλοκαίρι μαζί τους. Οι διακοπές στη «Σμύρνη των θαυμάτων» είναι πάντα μαγικές και επιφυλάσσουν πολλές εκπλήξεις για μικρούς και μεγάλους. Αλίμονο, κάπου μακριά ηχούν τα τύμπανα του πολέμου... Όμως, τι κι αν τα σύννεφα πάνω από τη Μικρά Ασία πυκνώνουν; Οι κάτοικοι του «Παρισιού της Ανατολής» απολαμβάνουν τις χάρες της πιο θαυμαστής πόλης.
Ένα βιβλίο για τη ζωή στη Σμύρνη στις αρχές του 20ού αιώνα, και τις αναπάντεχες και ξεχωριστές ομορφιές μιας από τις πιο ξακουστές πόλεις του ελληνισμού.
- Μέλη και Μελέκ της Βάνας Μαυρίδου. Εικονογράφηση: Ρένια Μεταλληνού. Αθήνα: Διόπτρα, 2021
Η Μέλη αγαπάει πολύ την κούκλα της, τη Μελέκ. Την έχει φτιάξει η γιαγιά της και δεν την αποχωρίζεται ποτέ... Ωστόσο, κάποιες φορές, οι συνθήκες ανατρέπουν τα πάντα γύρω μας... Τον Σεπτέμβρη του 1922, η Μέλη θα μάθει να ζει χωρίς τη Μελέκ, μακριά από το σπίτι της και από τα αγαπημένα της πρόσωπα... Μέσα στην καρδιά της όμως –και στη δική της και στης Μελέκ– θα ζει πάντα η αγάπη. Και μια αγάπη αληθινή μπορεί να δώσει ξανά ζωή σε όλα...
Μια ιστορία μνήμης και ανθρωπιάς… 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
- Τζιέρι μου 1922 της Φωτεινής Στεφανίδη. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, 2022
Βγήκε στην αυλή απ’ την κουζίνα φέρνοντας μια πιατέλα γεμάτη ώς επάνω κουτσομούρα. Την είχε καλοτηγανίσει. Σκοντάφτει στο μαρμαράκι της πόρτας, πάρ’ τα όλα κάτω.
«Δε βαριέσαι», λέει στο λεπτό. «Ψι ψι ψι», έδωσε τα ψάρια στα γατιά. Μέχρι να φάνε εκείνα, σκουπίζει το ίδιο τηγάνι, ανάβει το πετρογκάζ, βάζει το τηγάνι επάνω με φρέσκο λάδι. Περιμένει ένα λεπτό. Κόβει δυο σφιχτές ντομάτες κι ένα μεγάλο κρεμμύδι, τα ρίχνει μέσα. Συνεχίζει ρίχνοντας καμιά δεκαριά αβγά, ένα ένα. Το λάδι πιτσίλαγε, χάλαγε τον κόσμο. Τρίβει φέτα αποπάνω. Ρίγανη, πιπέρι. Χωρίς κουβέντα κάτσαμε και φάγαμε. Αυτή ήταν η γιαγιά μου. Τα έχανε όλα, άρχιζε από την αρχή.
Λίγες εικόνες της γιαγιάς από μια ολόκληρη ζωή, δοσμένες στην εγγονή σαν σκόρπιες φωτογραφίες από ένα μεγάλο ταξίδι. Εικόνες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, όταν μόνο τα σύννεφα τ’ ουρανού και της καθημερινότητας σκίαζαν τη ζωή, εικόνες μέσα από την Καταστροφή, το καραγιαγκίνι που κατέκαψε ζωές και περιουσίες και μαύρισε τις καρδιές, κι άλλες μετά την Καταστροφή, από την προσφυγιά και το ξεκίνημα στη νέα πατρίδα. Αληθινές όλες...
- Ο μεγάλος αποχαιρετισμός της Γαλάτειας Γρηγοριάδου – Σουρέλη. Αθήνα: Ψυχογιός, 2000
Η χαρά και η πίκρα, η γεύση της ελευθερίας και του χωρισμού, η αναμονή και η νοσταλγία, η ελπίδα και η απογοήτευση, το άμετρο θάρρος αλλά και ο φόβος, η ανθρωπιά και η πίστη, όλα υπάρχουν σ' αυτό το δυνατό μυθιστόρημα. Όμως εκείνο που αναδίνεται τόσο έντονα μέσα από τις σελίδες του είναι αυτή η υπέροχη αίσθηση της συνέχειας. Ο παλιός κόσμος και ο σημερινός, άρρηκτα δεμένοι με τον κρίκο που όλοι μάθαμε να σεβόμαστε. Την ΙΩΝΙΑ.
- Η πίσω αυλή της Μαρίας Δασκαλάκη. Αθήνα: Μίνωας, 2022
Όταν η Ζωή μετακομίζει με την οικογένειά της στη Νάξο, τόπο καταγωγής της μητέρας της, ανακαλύπτει ένα νησί που θα λατρέψει. Η Ζωή γεννήθηκε με ημιτελές το ένα της χέρι. Τα μισοτελειωμένα αγάλματα και κτίσματα που συναντά στις εξερευνήσεις της στο κυκλαδίτικο νησί την κάνουν να νιώθει μέρος του τόπου.
Το καλοκαίρι των παιδιών αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν βρίσκουν ένα μπαούλο στην αποθήκη τους με πράγματα των προ-προγιαγιάδων τους από τον τόπο καταγωγής τους, τη Σμύρνη. Στην παρέα έχει προστεθεί και ο γείτονάς τους, ο Νικόδημος. Η γιαγιά Κυριακή αναλαμβάνει την ξενάγησή τους στην ιστορία της Σμύρνης των αρχών του προηγούμενου αιώνα, λέγοντάς τους έτσι όσα οδήγησαν σε μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές της ανθρωπότητας.
Πώς συνδέεται η βελανιδιά της αυλής τους με όλα αυτά; Τι ανοίγουν όλα εκείνα τα κλειδιά που ανακάλυψαν τα παιδιά μέσα στο μπαούλο; Θα καταφέρουν να εξιχνιάσουν και τούτη τη μυστική αποστολή;
- Αντίο Σμύρνη, της Ιωάννας Μπαμπέτα. Αθήνα: Μίνωας, 2022
Ήταν άνοιξη του 1919 όταν ο μπαμπάς υποσχέθηκε στον Λευτέρη ένα ποδήλατο. Εκείνες τις μέρες ελληνικές σημαίες γέμιζαν τον χάρτη και στόλιζαν τα μπαλκόνια.
«Ήρθαν οι Έλληνες!»
Ο καιρός περνούσε και ο Λευτέρης παρέα με τον φίλο του τον Ασλάν σεργιάνιζαν στην προκυμαία του Και. Σχεδίαζαν ταξίδια κι έκαναν όνειρα για το μέλλον.
Ήταν Σεπτέμβριος του 1922 όταν οι ελληνικές σημαίες κατέβηκαν, τα όνειρα έγιναν εφιάλτες και τα ταξίδια ήταν πλέον χωρίς επιστροφή.
«Αντίο, Σμύρνη»
- Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά της Ελένης Δικαίου. Aθήνα: Πατάκης, 2021
Είναι η αληθινή ιστορία μιας οικογένειας, προορισμένης να ζει εκεί όπου όλα ήταν ζεστά και μαλακά, που ρούφαγαν οι άνθρωποι τα μπερκέτια και την αγάπη ο ένας του άλλου. Μπροστά από τα δίδυμα κοριτσάκια, το Κατινάκι και τη Μαρίτσα, περνάνε όσα σημάδεψαν το λαό της Ιωνίας, από τις ευτυχισμένες μέρες ως το αναγκαστικό ρίζωμα στους προσφυγικούς συνοικισμούς.
- Ο τελευταίος Έλληνας της Σμύρνης της Ελένης Δικαίου. Αθήνα: Πατάκη, 2018
Θυµάµαι πως µε έβγαλε έξω στον ήλιο, είχε ήλιο, κι ας µην καταλάβαινα πού βρήκε το κουράγιο να ανατείλει εκείνο το πρωί. Η κόνα Ανεζίνα, η γυναίκα του, µας περίµενε πίσω απ’ την πόρτα του σπιτιού τους που την κρατούσε µισάνοιχτη. […]
Περίµεναν να πω κάτι µα εγώ δεν έλεγα, δεν ήξερα τι να πω, άδειο το µυαλό µου και οι θεωρίες της λογικής που µας µάθαιναν στην Ευαγγελική Σχολή χαµένες κάπου ανάµεσα σε πράγµατα που είχαν συµβεί ανοµολόγητα, πέρα από κάθε λογική, εκτός αν υπήρχε λογική στη σκέψη κάποιων οι οποίοι µε σχέδιο και µεθοδικά φανατίζουν άλλους ανθρώπους για να κάνουν τα παράλογα. […]
«Πάω να σου φέρω πεσκίρια» είπε «και δώσε µου αυτό το πουκάµισο, παιδάκι µου, να το πετάξω, κουρέλι έγινε, δεν µπορείς να το ξαναφορέσεις πια».
Έκανα µια κίνηση να βγάλω το σκισµένο και καταλερωµένο πουκάµισο που φορούσα την προηγούµενη µέρα και τότε έγινα πάλι εγώ.
Κράτησα το πουκάµισο σφιχτά στο στήθος µου.
Βιβλία για μεγάλους...
Παρακάτω δείτε και βιβλία που πιστεύουμε πως αξίζει να διαβάσετε...
Ματωμένα χώματα της Διδώ Σωτηρίου. Αθήνα: Κέδρος, 2012
Γαλήνη, του Ηλία Βενέζη. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1999
Νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2017
Γιαγιά, πες μας ποια είσαι – στοιχεία και μαρτυρίες της Χουντουμάδη Αναστασία. Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2021
Ένα ποτάμι μέσα μου της Μαρίας Ρουσάκη. Αθήνα: Πατάκης, 2018
Πριν από την καταστροφή, η συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στη Μικρά Ασία του Νικόλα Ντουμάνη. Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2022
Καλή ανάγνωση
Επιμέλεια κειμένων: Αργυρώ Σκίτσα, Σέβη Χατζηαντωνίου