“Συμπεριληπτική μάθηση μέσα από το Εκπαιδευτικό δράμα”

9 μήνες κατάρτισης και ανταλλαγής καλών πρακτικών

Αξιολόγηση, συμπεράσματα, προτάσεις

 

Στο πλαίσιο του έργου “Join in and make a change” – ERASMUS PLUS/KA3, σχεδιάσαμε και πραγματοποιήσαμε έναν κύκλο κατάρτισης & παιδαγωγικής υποστήριξης σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και της μη τυπικής εκπαίδευσης. Ο κύκλος ξεκίνησε τον Οκτώβριο 2020 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο 2021. Έχουμε τη χαρά να παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα αυτής της εμπειρίας.

Ευχαριστούμε την κα Έφη  Γελαστοπούλου για την πολύτιμη υποστήριξη στη φάση της αξιολόγησης και των συμπερασμάτων, μέσα από την εμπειραστομένη εργασία και διεισδυτική εργασία της ως εξωτερική αξιολογήτρια του κύκλου κατάρτισης.

 

 

Εισαγωγή

Το ευρωπαϊκό έργο έργο "Join in and make a change"- ERASMUS PLUS/KA3 ανέπτυξε έναν κύκλο κατάρτισης και παιδαγωγικής υποστήριξης για εκπαιδευτικούς και προσπάθησε να δημιουργήσει ένα δίκτυο εκπαιδευμένων εκπαιδευτικών - υποστηρικτών για μια εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Το πρόγραμμα κατάρτισης JIMAC προσέφερε εκπαίδευση, εργαλεία εκπαίδευσης, υποστήριξη και συνεργασία μέσω εκπαιδευτικών για την προώθηση της συμμετοχικής μάθησης των μειονεκτούντων μαθητών και την αντιμετώπιση της διαφορετικότητας.

Το έργο αποσκοπούσε στη χρήση μιας σειράς μη τυπικών τεχνικών μάθησης για την αύξηση των διδακτικών δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών για την προώθηση και την εφαρμογή του Εκπαιδευτικού Δράματος ως αποτελεσματικού εργαλείου για τη συμπερίληψη στη σχολική τάξη. Αυτή η προσέγγιση βοηθά τους μαθητές να εκφραστούν και να μάθουν μέσα σε ένα πλαίσιο αποδοχής, αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης. 

Το έργο βασίστηκε σε δύο φάσεις υλοποίησης, η πρώτη ήταν η εκπαίδευση και η δεύτερη ήταν η υποστήριξη μετά την εκπαίδευση και τον πειραματισμό των εκπαιδευτικών.

Οι στόχοι ήταν σαφείς και συγκεκριμένοι, το επιθυμητό αποτέλεσμα καθορίστηκε μέσω αυτών με σαφήνεια και ακρίβεια. Τα αποτελέσματα ήταν μετρήσιμα, με την έννοια ότι μέσω αυτών ήταν δυνατό να προσδιοριστεί η επίτευξη του στόχου μετά το τέλος του προγράμματος. Ήταν  εφικτά, με βάση τη δομή και τους πόρους του προγράμματος. Ήταν συναφή με τον συνολικό σκοπό και τους άλλους στόχους του έργου. Και τέλος, είχαν συγκεκριμένο χρόνο, με την έννοια ότι αυτή η στόχευση δεν είναι φιλόδοξη και εκτός των χρονικών ορίων της εκπαιδευτικής παρέμβασης.

 

Το έργο JIMAC είχε μια ακριβή διατύπωση του σκοπού και των στόχων και αυτό βοήθησε πολύ στη διαδικασία αξιολόγησης. Ήταν επίσης σημαντικό οι συμμετέχοντες να γνωρίζουν τους στόχους καθώς ήταν σαφείς, ρεαλιστικοί και συνδεδεμένοι με τις ανάγκες και τις προσδοκίες των εκπαιδευομένων. Αυτό έκανε τη διαδικασία αξιολόγησης πολύ εύκολη, καθώς τόσο το προσωπικό όσο και οι συμμετέχοντες, μπορούσαν πολύ εύκολα να συμμετάσχουν.

Λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών του εκπαιδευτικού προγράμματος και των στόχων του, δημιουργήθηκε μια διαδικασία αξιολόγησης με βάση την εναλλακτική φύση των εκπαιδευτικών διαδικασιών που ακολουθήθηκαν. Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε βασίζεται σε ερευνητικές μεθόδους. Εν συντομία, μελέτησα το υλικό και πραγματοποιήθηκαν προκαταρκτικές συναντήσεις με το προσωπικό του έργου και ακολούθησε η συμμετοχή μου σε 4 συναντήσεις με τους εκπαιδευόμενους. Μετά από αυτό, σχεδιάστηκαν τα εργαλεία αξιολόγησης, τα οποία περιελάμβαναν σημειώσεις από τη συμμετοχική παρατήρηση και την ομαδική συζήτηση σχετικά με την αξιολόγηση και τις εναλλακτικές μεθόδους. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε μια συνεδρία με την παρουσίαση εναλλακτικών εργαλείων για την αξιολόγηση εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στην τάξη. Έμφαση δόθηκε στην αξιολόγηση με εργαλεία του κοινωνιογράμματος. Ακολούθησε ο σχεδιασμός ενός ερωτηματολογίου τόσο για το προσωπικό όσο και για τους εκπαιδευόμενους. Στη συνέχεια σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε η αξιολόγηση της ομάδας και ακολούθησαν μεμονωμένες συναντήσεις με εκπαιδευόμενους και προσωπικό.

Έμφαση δόθηκε στο σχεδιασμό των εργαλείων για να συμπεριλάβει τις απαιτήσεις για αξιολόγηση αλλά και να ανταποκριθεί στην εναλλακτική εκπαιδευτική παρέμβαση που προτείνει το πρόγραμμα.

 

Κριτήρια αξιολόγησης

Με βάση το σχέδιο του σεμιναρίου κατάρτισης καθώς και τους στόχους που τέθηκαν, προέκυψαν τα κριτήρια αξιολόγησης. Έτσι η αξιολόγηση χωρίστηκε σε δύο μέρη, το πρώτο αφορά την αξιολόγηση της εκπαίδευσης και το δεύτερο την αξιολόγηση της συνέχισης της υποστήριξης της εκπαίδευσης.

Όσον αφορά την εκπαίδευση, οι περιοχές ορίστηκαν ως εξής:

• Πληροφορίες και ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων σχετικά με τη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα.
• Καταγραφή των αναγκών και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί.
• Εκπαίδευση εκπαιδευτικών στην εφαρμογή εκπαιδευτικών τεχνικών δράματος.
• Έρευνα, μελέτη, παραγωγή και δημοσίευση παιδαγωγικού υλικού που σχετίζεται με την υλοποίηση του Εκπαιδευτικού Δράματος στο σχολείο.
• Διάδοση του Εκπαιδευτικού Δράματος ως καλή πρακτική στην ανάπτυξη ενός θετικού κλίματος σε διαφορετικά περιβάλλοντα μάθησης της τυπικής και της μη τυπικής εκπαίδευσης.

Όσον αφορά τη συνέχιση της εκπαίδευσης, οι τομείς που καθορίστηκαν ήταν οι εξής:

• Εκπαίδευση στη χρήση του Δράματος στην εκπαιδευτική διαδικασία.
• Απόκτηση εμπειρίας και πειραματισμού μέσω του Δράματος.
• Δράμα στην Εκπαίδευση με συμβουλές για τη χρήση του στην τάξη (συμβουλές και παιχνίδια).
• Ποικιλία μεθόδων κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού σεμιναρίου.
• Προσέλκυση μαθητών.

Εκπαιδευτικά εργαλεία.

• Συνεργασία εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο σεμινάριο.
• Ενίσχυση των επικοινωνιακών γεφυρών με τους μαθητές και αποδοχή από αυτούς.
• Ελευθερία οργάνωσης της διδακτικής διαδικασίας

 

Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, δημιουργήθηκαν επτά θεματικές ενότητες, στις οποίες βασίστηκαν οι ερωτήσεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν και συμπεριλήφθηκαν τόσο στα ερωτηματολόγια όσο και στις συνεντεύξεις, καθώς και στην αξιολόγηση της ομάδας. Αυτές οι ενότητες ήταν τα εξής:

1η θεματική ενότητα: Το έργο, οι στόχοι και οι δράσεις του σχετικά με την εκπαίδευση και την κατάρτιση των εκπαιδευτικών.

2η θεματική ενότητα: Το σεμινάριο κατάρτισης για εκπαιδευτικούς με θέμα «Εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς μέσω εκπαιδευτικού δράματος».

3η θεματική ενότητα: Η συνέχιση της εκπαίδευσης μέσω της υποστήριξης των εκπαιδευτικών.

4η θεματική ενότητα: Συζήτηση για τους στόχους.

5η θεματική ενότητα: Παρέχονται εκπαιδευτικά εργαλεία και υλικό.

6η θεματική ενότητα: Επιτυχίες και απαραίτητες τροποποιήσεις της εκπαιδευτικής παρέμβασης.

7η θεματική ενότητα: Σχολιασμός της παρέμβασης.

 

Η συμμετοχή των εκπαιδευομένων ήταν εθελοντική και όλες οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν ήταν ανώνυμες. Στις συνεντεύξεις, χρησιμοποιήθηκαν κωδικοί για τη διάκριση των συμμετεχόντων.

Εν συντομία, 8 άτομα συμμετείχαν στην ομαδική αξιολόγηση, τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν από όλους τους συμμετέχοντες (14 ερωτηματολόγια), ενώ 8 συμμετέχοντες συνεργάστηκαν για τις ατομικές συνεντεύξεις.

Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν τρεις συναντήσεις με το προσωπικό και την υπεύθυνη του έργου (και νόμιμη εκπρόσωπο της ομάδας) αρχικά για να με ενημερώσουν για το έργο και για να εξετάσουν μαζί στην πρώτη φάση τους στόχους του έργου και πώς επιτεύχθηκαν. Ακολούθησαν δύο ακόμη συναντήσεις με ερωτήσεις που είχα σημειώσει και ζήτησα απαντήσεις, ώστε να μπορέσω να σχεδιάσω τα εργαλεία και να δω πιθανές ελλείψεις. Μετά το τέλος της αξιολόγησης από τους συμμετέχοντες (συμπλήρωση ερωτηματολογίων και συνεντεύξεων) και αφού τα αποτελέσματα αναλύθηκαν σε πρώιμο στάδιο, προχωρήσαμε με τις συνεντεύξεις του προσωπικού.

 

Σχέδιο αξιολόγησης

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο σχεδιασμός των εργαλείων προσπάθησε να ακολουθήσει τη φιλοσοφία του έργου. Για το λόγο αυτό, τα βήματα που ακολούθησαν περιελάμβαναν τις ιδιαιτερότητες του έργου. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε τον Απρίλιο με τη γνωριμία του προγράμματος και τη διαδικασία που ακολούθησε. Αρχικά, μελετήθηκε η εγκεκριμένη πρόταση καθώς και το πρόγραμμα που υλοποιήθηκε από την "Σχεδία στην πόλη". Στη συνέχεια, υπήρξε συμμετοχή στις διαδικτυακές συναντήσεις της ομάδας, προκειμένου να συναντηθούν οι συμμετέχοντες και να ακολουθηθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Μετά τη δεύτερη συνάντηση που παρακολούθησα, προετοιμάστηκε μια παρουσίαση για να συζητηθεί το θέμα της αξιολόγησης με έμφαση σε εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης και να επικεντρωθεί στο Κοινωνιόγραμμα ως εργαλείο αξιολόγησης. Μετά την τελευταία συμμετοχή στην ομαδική συνάντηση, ολοκληρώθηκε ο σχεδιασμός των εργαλείων αξιολόγησης. Αρχικά, σχεδιάστηκαν δύο ερωτηματολόγια, ένα για το προσωπικό και ένα για τους συμμετέχοντες. Ακολούθησε το σχέδιο αξιολόγησης της ομάδας και τα ημι-δομημένα σχέδια συνέντευξης τόσο για τους συμμετέχοντες όσο και για το προσωπικό. Ο σχεδιασμός βασίστηκε στην ανωνυμία και την εμπιστευτικότητα.

 

Εργαλεία αξιολόγησης

Τα εργαλεία που δημιουργήθηκαν στα ελληνικά και στα στη συνέχεια μεταφράστηκαν και στα αγγλικά είναι τα παρακάτω:

Ημι-δομημένη ομαδική συνέντευξη

Αυτό το εργαλείο βοήθησε στην εφαρμογή της πρώτης ομαδικής συνέντευξης χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Focus group. Οι ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της ομάδας εστίασης χρησιμοποιήθηκαν ως οδηγός, ενώ οι ερωτήσεις τέθηκαν σύμφωνα με τη ροή της ομάδας και με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που γράφτηκε. Υπήρχε επίσης μια παρουσίαση που μας βοήθησε ώστε οι συμμετέχοντες να μπορούν να δουν τα θέματα που συζητούσαμε.

 

Ερωτηματολόγιο για τους συμμετέχοντες στο Έργο

Το ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε με φόρμες Google και η συμπλήρωσή του από τους συμμετέχοντες ήταν ανώνυμη προκειμένου να αυξηθεί η αίσθηση της ελευθερίας, ώστε να εκφράσουν ειλικρινά και χωρίς περιορισμούς την άποψή τους και την κριτική τους για το έργο.

 

Ερωτηματολόγιο για το προσωπικό του έργου

Αυτό το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και ουσιαστικά ζητά από το προσωπικό να αξιολογήσει την πρόοδο του έργου.

Τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σχεδιασμό των μεμονωμένων συνεντεύξεων που θα ακολουθήσουν.

Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων σχετικά με τη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα.

 

Ατομική ημι-δομημένη συνέντευξη με τους συμμετέχοντες του έργου

Για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων των συνεντεύξεων, έγιναν κατηγοριοποιήσεις και έτσι ομαδοποιήθηκαν οι απαντήσεις των συμμετεχόντων. Κάθε συνέντευξη διήρκησε κατά μέσο όρο 45 λεπτά.

 

Ατομική ημι-δομημένη συνέντευξη με το προσωπικό του έργου

Για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων των συνεντεύξεων, έγιναν κατηγοριοποιήσεις και έτσι ομαδοποιήθηκαν οι απαντήσεις των εργαζομένων στο πρόγραμμα.

 

Συζήτηση / Συμπεράσματα

Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε μέσω διαδικτυακών ερωτηματολογίων, ομάδων εστίασης και συνεντεύξεων. Η παρακολούθηση της προόδου και των αποτελεσμάτων περιελάμβανε την αξιολόγηση των συνεργατικών σχέσεων με τους εκπαιδευτικούς και την ανατροφοδότηση σχετικά με τις ικανότητες των εκπαιδευτικών, τον αντίκτυπο των εργαλείων, των υλικών και των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου.

Ήταν προφανές ότι οι συμμετέχοντες δημιούργησαν μια καλή σχέση με τους εκπαιδευτικούς και το προσωπικό του εκπαιδευτικού προγράμματος. Το προσωπικό ήταν διαθέσιμο όταν χρειαζόταν για να υποστηρίξει και να βοηθήσει τους συμμετέχοντες. Μερικοί δάσκαλοι ήταν πολύ χαρούμενοι που συμμετείχαν στο πρόγραμμα JIMAC. Τους βοήθησε, όπως ανέφεραν, να διευρύνουν το όραμά τους για την εκπαίδευση γενικά και για το εκπαιδευτικό δράμα. Τους παρείχε ένα παράθυρο για καινοτομία στη διδασκαλία τους και μια πλατφόρμα εξερεύνησης. Έμαθαν πώς οι μαθητές τους θα συμμετάσχουν στα μαθήματα με τρόπο που θα εμπλέκονται όλες οι δεξιότητές τους.

Η κύρια δυσκολία ήταν τα μέτρα και οι περιορισμοί που έφερε η πανδημία Covid-19. Η εκπαίδευση τροποποίησε τα εργαλεία και τις τεχνικές τους προκειμένου να ξεπεράσουν τις δυσκολίες. Μια άλλη δυσκολία που προέκυψε σχετίζεται με το εκπαιδευτικό σύστημα και την παράδοση της διδασκαλίας και της σχολικής εκπαίδευσης. Πολλοί από τους συμμετέχοντες μαζί με το προσωπικό μοιράστηκαν ότι υπάρχει μεγάλη πρόκληση για την εισαγωγή κάτι καινούργιου. Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται να διδάσκουν με αυστηρό τρόπο, να τηρούν το πρόγραμμα σπουδών και να διδάσκουν στο βιβλίο (μερικοί συμμετέχοντες λιγότερο από άλλους) προκειμένου να επιτύχουν τους τελικούς στόχους που καθορίζονται από το πρόγραμμα σπουδών. Η εισαγωγή μη τυπικών μεθόδων μάθησης σε ένα τυπικό σχολικό περιβάλλον ήταν μια τεράστια αλλαγή και πρόκληση για ορισμένους εκπαιδευτικούς. Έπρεπε να προσαρμόσουν τις θεωρίες μάθησης και διδασκαλίας τους, να τις εισαγάγουν στους μαθητές, άλλους δασκάλους, διευθυντές σχολείου και γονείς.

Το Εκπαιδευτικό Δράμα και η  Συμπεριληπτική Εκπαίδευση είναι εργαλεία για τη μάθηση και την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας, σεβασμού και αποδοχής σε ένα σχολικό περιβάλλον. Έτσι, μέσω αυτής της εκπαίδευσης, η βιωματική μάθηση ήθελε να γίνει μια διαδικασία δημιουργίας γνώσης. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το μοντέλο «μετάδοσης», στο οποίο βασίζεται πολύ η τρέχουσα εκπαιδευτική πρακτική, όπου οι προϋπάρχουσες σταθερές ιδέες μεταδίδονται στους μαθητές. Όλη η εκπαίδευση μοιράζεται τις μη τυπικές μεθόδους μάθησης και παρέχει στους συμμετέχοντες εργαλεία, τεχνικές, μεθόδους και υλικό για την εφαρμογή του Εκπαιδευτικού Δράματος για την υποστήριξη της Εκπαιδευτικής Εκπαίδευσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ένταξη και η ισότητα αναφέρονται στον 4ο Στόχο Αειφόρου Ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, ο Στόχος 4 του SDG έχει ως κύριο στόχο τη «Διασφάλιση εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιης ποιότητας και προώθηση ευκαιριών διά βίου μάθησης για όλους» και την προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι κάθε άτομο έχει την ίδια ευκαιρία για εκπαιδευτική πρόοδο, δίνοντας έμφαση στην ένταξη και την ισότητα ως θεμέλια για ποιοτική εκπαίδευση.

Οι συμμετέχοντες παρείχαν συγκεκριμένες συμβουλές σχετικά με τις μεθόδους Εκπαιδευτικού Δράματος και είχαν την ευκαιρία να τις δοκιμάσουν με τους μαθητές τους. Οι συμμετέχοντες και το προσωπικό παραδέχτηκαν ότι η πιλοτική διαδικασία εκπαίδευσης και συνεχούς υποστήριξης τους βοήθησε να συμμετάσχουν στη διαδικασία που βελτιώνει καλύτερα τη μάθησή τους, μια διαδικασία που περιλαμβάνει ανατροφοδότηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μαθησιακών προσπαθειών τους.

Το έργο JIMAC αντιμετωπίζει πολύ σημαντικές πτυχές της σχολικής εκπαίδευσης με μια καινοτόμο προσέγγιση στη διδασκαλία και τη μάθηση και ως εκ τούτου παρέχει πολλές και διαφορετικές προκλήσεις. Το έργο και ο τρόπος που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, επιβεβαιώνει την ανάγκη εμπλουτισμού της τυπικής παραδοσιακής εκπαίδευσης με εργαλεία που βασίζονται στη μη τυπική μάθηση. Χρειάζεται χρόνος και κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να προωθηθεί, να αναγνωριστεί και να αναπτυχθούν καλύτεροι δεσμοί μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Μέσω του επιμορφωτικού κύκλου που πραγματοποιήθηκε από τη "Σχεδία στην πόλη" έγινε κατανοητό ότι η προσπάθεια επικεντρώθηκε στο να συμπεριληφθούν οι δραστηριότητες και τα εργαλεία του Εκπαιδευτικού Δράματος στη διδασκαλία με έμφαση στην ενίσχυση της ένταξης όλων των μαθητών σε μια τάξη.

 

Προτάσεις

Οι προτάσεις που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από τα αποτελέσματα της διερευνητικής διαδικασίας που ακολουθήθηκε. Κανένα ερωτηματολόγιο αξιολόγησης μετά την εκπαίδευση δεν είναι πλήρες χωρίς ένα μέρος που ζητά προτάσεις. Η κύρια πρόκληση, ωστόσο, είναι ότι αυτό το μέρος συνήθως παραλείπεται. Αυτές οι ανοιχτές ερωτήσεις απαιτούν από τους συμμετέχοντες να αφιερώσουν λίγο χρόνο για να βρουν απαντήσεις. Σε αυτή τη διαδικασία αξιολόγησης οι συμμετέχοντες απάντησαν σε αυτό το μέρος τόσο στα ερωτηματολόγια όσο και στις συνεντεύξεις και επίσης στην αξιολόγηση της ομάδας. Έτσι, το υλικό που συλλέχθηκε ήταν πλούσιο και παρουσιάζεται σε αυτήν την ενότητα.

Οι προτάσεις αντιμετωπίζουν μια ποικιλία θεμάτων που σχετίζονται με τα εργαλεία που παρέχονται κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, τη συνέχιση του σεμιναρίου, την εφαρμογή της μεθόδου στα σχολεία, τη βελτίωση των συμμετεχόντων και την ανάπτυξη ενός δικτύου συνεργασίας.

 

Επιμέλεια, παρουσίαση: 

Έφη Γελαστοπούλου,

Εξωτερική αξιολογήτρια του JIMAC (training course & intervention)

Κοινωνική Λειτουργός,

Μs Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης & Μs  στον Χωροταξικό Σχεδιασμό για Αειφόρο και Ανθεκτική Ανάπτυξη